W ciele ludzkim znajduje się aż 360 stawów, które zapewniają człowiekowi odpowiednią elastyczność i możliwość swobodnego poruszania. Składają się z wielu elementów – nie tylko kości, ale też chrząstek, więzadeł, błon i płynów – co sprawia, że mogą stanowić potencjalne źródło wielu dysfunkcji. Ból stawów jest jedną z najczęstszych dolegliwości, z którymi pacjenci zgłaszają się do gabinetów lekarskich. Przytrafia się on ludziom w praktycznie każdym wieku, od małych dzieci po osoby starsze. W części przypadków ból pojawia się i mija samoistnie, nie wskazując na istnienie konkretnego schorzenia. Niekiedy jednak dolegliwość jest zaledwie jednym z wielu objawów wywołanych przez infekcję bądź jakąś poważną chorobę, która wymaga dokładnej, specjalistycznej diagnostyki. Co konkretnie może wywoływać ból stawów i dlaczego nie należy zwlekać z jego leczeniem?
Kiedy mamy do czynienia z bólem stawów?
Ból stawu wiąże się nie tylko z dyskomfortem dotykającym sam staw kostny, ale również okolicy sąsiadujących z nim struktur: ścięgien, więzadeł oraz kaletki maziowej. Warto zatem rozróżnić sytuacje, kiedy mamy do czynienia z bólem (arthralgia), a kiedy chodzi o zapalenie stawu lub stawów (arthritis). Na obecność stanu zapalnego generującego ból mogą wskazywać takie objawy dodatkowe jak obrzęk, upośledzenie funkcji motorycznych stawu, podniesiona ciepłota ciała oraz zaczerwienienie. Dodatkowo ból stawu może pojawiać się zarówno na skutek tworzenia się określonych patologii w budowie anatomicznej, jak i mieć zupełnie niezależną przyczynę o podłożu chorobowym. Ze względu na intensywność oraz czas trwania bólu stawu możemy rozróżnić:
- ból ostry – utrzymuje się krócej niż 3 miesiące i jest obecny tak długo, jak długo działa bodziec, który go wywołuje;
- ból przewlekły – zwykle utrzymuje się przez okres co najmniej 3 miesięcy, jednak czas nie jest kluczowym kryterium. Ponadto ból przewlekły ma negatywny wpływ na ogólną kondycję psychofizyczną (m.in. zaburzenia depresyjne, niska tolerancja na ból, ograniczona aktywność fizyczna). Nie stanowi ostrzeżenia przed inną dolegliwością, a sam staje się składową choroby.
Jeśli któremukolwiek z podanych rodzajów bólu towarzyszy obrzęk, zaczerwienienie lub gorączka, następuje pogorszenie towarzyszących mu dolegliwości lub utrzymuje się przez on dłuższy czas, należy koniecznie umówić się na konsultację z ortopedą.
Co wywołuje ból stawów?
Choć w kontekście statystycznym ból stawów jest powszechną dolegliwością, która może dotknąć każdego, to częstotliwość jej występowania rośnie wraz z postępem wieku. Stawy są bowiem istotną składową układu ruchowego, który na przestrzeni lat jest tak intensywnie eksploatowany, że w dalszych dekadach życia jego zużycie staje się odczuwalne pod postacią bodźców bólowych. W tym kontekście szczególnie narażone na nadmierne obciążenie lub mechaniczne urazy są stawy kolanowe oraz biodrowe, czego efektem jest właśnie ból. Równie mocno na ból różnych stawów są narażeni doświadczeni sportowcy oraz amatorzy aktywności sportowych, którzy bagatelizują możliwość złapania kontuzji lub pracują ponad swoje siły. Po przeciwnej stronie skali są osoby prowadzące siedzący tryb życia i poświęcające się pracy biurowej. Utrwalanie nieprawidłowej postawy ciała często prowadzi do bólu nie tylko samego kręgosłupa, ale też i wielu stawów np. kończyn. Ból stawów pojawia się także w wyniku rozwoju takich chorób jak:
- choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoartroza) – ból może dotyczyć jednego lub wielu stawów. Charakterystyczny dla tej choroby jest tzw. ból startowy, który pojawia się na początku wykonywania ruchu, ale po rozruszaniu stawu zanika;
- reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – choroba autoimmunologiczna o charakterze zapalnym, ból objawia się w drobnych stawach rąk i nadgarstków, a także przy ścięgnach i pochewkach ścięgien;
- dna moczanowa – związana z zaburzeniem metabolizmu kwasu moczowego, czego objawem jest ostry ból jednego lub kilku stawów. Najczęściej boli paluch stopy (podagra), jeden ze stawów ręki (chiragra), staw kolanowy (gonagra) bądź barkowy (omagra);
- łuszczycowe zapalenie stawów – ból stawów jest wynikiem chorowania na łuszczycę, może obejmować różne stawy i cechuje go niesymetryczność;
- młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – dotyka młode osoby przed 16. rokiem życia, na początku pojawiają się zaburzenia chodzenia, potem stan zapalny atakuje kilka stawów, wreszcie następuje ból i trwały obrzęk jednego ze stawów;
- toczeń rumieniowaty układowy – atakuje m.in. stawy nadgarstkowe, stawy palców rąk, kolanowe i stawy stóp. Towarzyszy mu ból stawów (artralgia);
- zespół cieśni nadgarstka – dolegliwość wywołana przeciążeniem mięśni zginaczy palców i nadgarstka, ale też chorobami reumatycznymi. Objawami są ból i drętwienie nadgarstka;
- infekcja wirusowa – ból stawów jako jeden z objawów m.in. grypy;
- infekcja bakteryjna – np. rzeżączka, borelioza;
- nowotwór kości lub chrząstki;
- choroby zapalne jelit.